Бұл мақалада сутегінің радиоактивті изотопы – тритийдің (³H) табиғи және техногендік
көздері, қоршаған ортада таралуы және адам денсаулығына әсер ету жолдары
қарастырылады. Тритий табиғи жағдайда ғарыш сәулелерінің атмосферамен әрекеттесуі
нәтижесінде түзіледі, алайда оның негізгі бөлігі ядролық қару сынақтары, ядролық отын
циклі және атом электр станцияларынан бөлінулер арқылы пайда болады.
Қазақстандағы жағдайға ерекше назар аударылған. Әсіресе Семей полигоны мен
ядролық нысандар орналасқан аймақтарда тритийдің жоғары деңгейі тіркелген. Тритий
экожүйелерде өте жылжымалы, су, ауа, топырақ және тірі ағзалар арқылы оңай таралады. Ол
биомолекулаларға, әсіресе органикалық байланысқан тритий түрінде, енеді де ұзақ мерзімді
радиациялық әсер етеді.
Мақалада тритийді анықтау әдістері талданады. Сұйық сцинтилляциялық спектрометрия
төмен концентрацияларды анықтауға мүмкіндік береді. Газ разрядты санауыштар ауа
сынамаларын зерттеуде қолданылады, ал электролиттік байыту әдісі өте әлсіз
радионуклидтерді шоғырландыруға мүмкіндік береді. Лазерлік резонанстық спектроскопия
әдісі жоғары дәлдікті қамтамасыз етеді және қосымша радиоактивті қалдықтарды
өндірмейді.
Авторлар Қазақстандағы радиациялық қауіпті аймақтарда экологиялық мониторингті
күшейту қажеттігін және халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін кешенді ғылыми және
техникалық шараларды қолдану керектігін атап өтеді.